ERASMVS Roterodamus generoso cum  rimis & optimi spe  puero Adolph. principis Veriani filio S.
SI ter maximu~ illum Paulum no~ piguit oi~a fieri omnibus, quo {pro}desse posset omnibus, qua~to minus  go grauari debeo i ua~de i ue~tutis amore subinde repuerascere. Ita{que} que~ admodu~ pride~ ad Maxi miliani fratris tui primam adolescentiam memet accommodaui, dum adulescentulo,  um formo linguam: ita nu~c me ad tuam attempero pueritiam, de puerorum moribus praecepturus: no~ qd tu  isce praescriptis magnopere ege, [...], primum ab incunabilis inter a[...]icos educatus, mox [...]tus tam insignem for[...]dae rudis aetatis art ficem: 

 ut qd omni   mus, ad te pertineant, &c principibus, & pri~cipatui nacum sed ut libe~tius haec edis ant omnes pueri, {quod} amplissimae fortunae, summae{que} spei puero dicata sint. Nec enim mediocre calcar addet uniuersae pubi, si co~spexeri~t hero ~ liberos à primis statim annis dicari studijs, & in eodem cu~ ipsis stadio currere. 
Munus au~t form di pueritia~ multis constat partibus, quaru~ sicuti prima ita precipua est, ut tenellus animus  mbibat pietatis seminaria: proxima, ut liberales disciplinas & amet, & perdiscat: tertia est, ut ad uitae officia instruatur: quarta est, ut à primis statim  ui rudime~tis ciuilitati moru~ assues at. Hanc postrema~ nu~c mibi proprie sumpsi. Na~ de su erioribus quu~ alij co~plures 

  us. Quanq au~t externu~ illud corporis decoru~ ab animo bene co~po ito {pro}siciscitur tame~ incuria praeceptoru~ no~ nunq fieri uidemus, ut ha~c interim gratia~ in probis & eruditis hominibus desyderemus. Nec inficior hanc esse clarissima~ Philosophiae parte~, sed ea, ut sunt hodie mor taliu~ iudicia, plurimu~ co~ducit & ad co~cil anda~ beneuole~tia~, & ad praeclaras illas a nimi dotes oculis hominu~ co~me~da~das. Decet au~t ut homo sit co~positus ai~o, corpore, gestibus ac uestitu: sed i~ primis pucros decet oi~s modestia, & in his praecipu  nobiles. Pro nobilibus au~t hab ~di su~t  e~s, qui studijs liberalibus exco u~t animum. Pinga~t alij in  lypeis suis leones aquilas, tauros, & leopardos, plu   abent uerae nobilitatis, 

q {pro}in[...]gnibus suis tot possunt imagines depi~gere, quot {per}didicerunt artes liberales. Vt ergo bene co~positus pueri ai~us undi{que} reluceat, relucet au~t potissimu~ in uultu sint oculi placidi, uerecu~di, co~positi no~ torui, qd est truculentiae no~ improbi, qd est impude~tiae: no~ uagi ac uolubiles, qd est insaniae: no~ limi, qd est suspicioru~ et in sidias molie~tium, nec immodice diducti. quod est stolidoru~, nec  ubinde co~uie~tibus genis ac palpebris, quod est inco~stantiu~, nec stupe~tes qd est attonitoru~. id in Socrate notatu~. nec nimiu~ acres, quod est iracun diae signu~. no~ innue~tes, ac loquaces, quod est impudicitiae signum, sed ai~m sedatu~ ac reuerenter amicum prae se ferentes. Nec enim temere dictu~ est à priscis sapientibus,  nimi sedem esse in oculis. 

Picturae quide~ ueteres nobis loquu~tur, olim singularis cu usda~ modestiae fuisse, semi lusis oculis obtueri, que~admodu~ apud Hispanos quos a~, semip tos intueri blandu~ haberi uidetur & amicu~. Itidem ex picturis discimus, o im contractis strictis{que} la ijs esse, probitatis fuisse argumentu~. Sed quod suapte natura decoru~ est apud omn s decoru~ habebitur. Qua~qu  in his quo{que} decet interdum nos fieri polypos, & ad regionis more~ nosmet atte~[...]rare. Iam su~t quida~ oculo  um habitus, quos alijs alios addit natura, q non cadunt sub nostras praeceptiones, nisi quod incompositi gestus no~  aro uiciant, non solu~ oculo u~ ueru~ etiam totius corporis habitu~ ac forma~. Contra  o~positi, quod natura decorum est, reddunt decentius, 

 uod uiciosum est, si no~ tol ut, certe tegunt minu~t{que}. Indecoru~ est clauso oculoru~ al  ero quenqua~ obtueri. Quid eni~ hoc aliud est, quam seipsu~ eluscare? Eu~ gestu~ thyn is ac fabris relinquaemus. 
Sint exporrecta supercilia, non adducta, quod est toruitatis: non sublata in altu~, quod est arrogantiae: non in oculos depressa quod est male cogitantium.
Fron  ite~ hilaris & explanata, me~tem sibi bene co~sciam, & ingeniu~ liberale prae se ferens, non in rugas contracta, quod est senij, no~ mobilis, quod est erinacioru~: no~ torua, quod est tauroru~.
A naribus ab it mucoris purulentia, quod est sordidoru~. Id uitiu~ Socrati philosopho datum est probro. Pileo aut ueste  mungi rusti[...]num, brachio cubitôu , 

salsamentariorum, nec multo c[...]us  d manu fieri, si mox p tuitam uestis illinias. 
Strophiolis excipere narium recreme~ta decoru~, id{que} [...]ulisper auerso corpore, si qui adsint honoratiores.
Si quid in solum deiectum est emu~cto d obus digitis na so, mox pede protere~du~ est. Indecorum est subinde cum sonitu spirare naribus, bilis id indicium est.
Turpius etiam ducere run[...]os, quod est furiosorum, si  odo fiat usu.
Nam spiritosis qui laberant orthopn ea, da~da est uenia. Ridiculum naribus uocem emittere, nam id corniciu~ est & elephantorum Crispare nasum, irrisoru~ est & sannionum. Si alijs presentibu  incidat sternutatio, ciuile est corpus auertere. Mox ubi se remiserit i~ petus, 

s gnar os crucis imagine, de in sublato pileo resalutatis q uel salutaru~t uel salutare d  bu ra~t: na~ sternutatio que~ ad modu~ oscitatio se~sum auriu~ prorsus aufert, precari ueniam, aut agere gratias. Alteru~ in sternutame~to salutare religiosu~, & si plures adsint natu maiores, qui salute~t uiru~ aut foemina~ honorabilem, pueri est aperire caput. Porro uocis tinnitu~ studio inte~dere, aut data opa sternutamentu~ iterare, nimiru~ ad uiriu~ ostentatione~, nugonu~ est. Reprimere sonitu~ que~ natura fert, i~ eptoru~ est, qui plus tribuu~t ciuilitati q saluti. 
Malas tingat natiuus & ingenuus pudor, non fucatus aut ascitius color. Quanq is quo{que} sit  emp randus est, ut nec uertatur in improbitate~, nec adducat stuporem, & quartu~, ut habet prouerbiu~, 

 nsa n e gradu~. Quihusdam enim hic affectus ta~ impote~s nisitus est, ut reddat delira~ti similimu~. Te~peratur hoc malu~, si puer inter maiores assuescat uiuere, & comoedijs agendis excerceatur. Inflare buccas fastus indiciu~ est, easde~ demittere, est animu~ desponde~tis: alteru~ e t Thrasonis, alteru~ Iude {pro}ditoris. 
Os nec prematur, quod est metue~tis alterius halitu~ hau rire, nec hiet, quod est morionum, sed leniter oscula~tibus se mutuo labris co~iunctu~ sit. Minus etiam d coru~ est subinde porrectis labijs ueluti poppysmu~ facere, quanq id magnatibus ad ultis per m diam turba~ incedentibus co  donandu~ est, illos enim dece~t omnia, nos pueru~ formamus Si  ors urgeat oscitatio, nec datur auerti, aut cedere,  trophio, uol ue tegatur os, 

 ox imagine crucis ob igne ur. Omnibus dictis aut factis arridere, stultorum est: nullis arridere, stupidorum. Obscoene dictis aut factis arridere, nequitia est. Cachinnus, & immodicus ille totum  orpus quatiens risus, quem ob id Graeci [undefined span non-Latin alphabet], id e t, concussorem appellant, nulli decorus est aetati, nedu~ {per}ueritiae. Dedecet aute~ quod quida~ ride~tes hinnicu~ aedu~t. Indecorus & ille qui oris rictu~ late diducit corrugatis buccis ac nudatis de~tibus qui caninus est, & Sardonius dicitur. Sic aute~ uultus hilaritate~ exprimat, ut nec oris habitu~ dehonestet, nec animum dissolutum arguat. Stultorum illae uoces sunt, risu diffluo, risu dissilio, risu emorior, & si qua res adeo ridicula inciderit, ut uolenti us eiusmodi risu~ exprimat, 

mappa maniue tegenda facies. Solum aut nullam euidente~ ob causam ridere, uel stultitiae tribuitur, uel insaniae. Si quid tamen eiusmodi fuerit obortu~, ciuilitatis  rit alijs aperire risus causa~: aut si no~ putes {pro}ferenda~, co~m nti iu~ aliquid adferre, ne quis derideri suspicetur. Superioribus dentibus labru~ inferius premere, inurbanum  st, hic  nim est minantis gestus: que~ aedmodu~ & i~ferioribus mordere superius. Quin & labroru~ oras li~gua circu~uolu[...] subinde lambere, inep u~. Porrectioribus esse labris, & uel ut ad osculu~ composi is, olim apud Germanos fuisse blandum indicant illorum picturae. Porrecta lingua deridere quenquam, scurrile est. Auersus expuito, ne quem conspuas,  spergus u . 

quemadmodu~ unguib s reliquu~ fricare corpus, sordidu~ est, praesertim si  iat usu, non necessitate. Coma nec frontem tegat, nec humeris inuolitet. Subinde concusso capite discutere capillitium, lasciuientiu~ est equoru~. Cesarie~ à fronte in uertice~ leua retorquere, paru~ elegans est, manu discriminare, modestius. Inflectere ceruicem  & adducere scapulas, pigritiam arguit. Resupinare corpus, fastus indiciu~ est: molliter erectum, decet. Ceruix nec in leuu~, nec in dextrum uergat, by pocriticum enim, nisi colloquium, aut aliud  imile postulet. Humeros oportet aequo libramine temperare, non in morem antennarum, alterum attollere, alteru~ deprimere. Nam huiusmodi gestus in pueris neglecti, uertutur in naturam, 

& corporis habitum praeter natura~ deformant. Ita{que} qui prae desidia collegerunt co sui tudine~ inflecte~di corpus, sibi gibbu~ conciliant, que~ natura non dederat: & qui de fl xu~ in latus caput habere consueuerunt, in eu~ habitum ind rescu~t, ut adulti  r stra mutare nita~tur. Siquidem tenera a corpus ula plantu is similia sunt, quae in qua~cun{que} s eciem sur a  uniculoue de flexeris, ita cr scunt & indurescu~t. Vtrum{que}  rachiu~ interg m retorquere, simul & pigritiae speciem habet, & furis. N {que} multo decentius est, altera manu in ilia iniecta astare  edereue, qd tamen quibusda~ elegans ac mili are uidetur. At no~ statim honestum est quod stultis placuit, sed quod naturae & rationi consentan um est. Reliqua dicentur, 

quum ad colloquiu~, & conuiuium uentum erit. 
Membra quibus natura pudore~ addidit, retegere citra necessitate~, procul abesse debet ab indole liberali. Quin ubi necessitas huc cogit, tamen id quo{que} dece~te uerecu~dia faci ndu~ est, etia~ si nemo testis adsit. Nunq enim non adsu~t angeli, qbus in pueris gratissimus est pudicitiae comes custos{que} pudor. Quoru~ au~t conspectu~ oculis subducere pudicu~ est, ea multo minus oportet alieno praebere co~tactui. Lotiu~ remorari uae letudini perniciosu~, secreto reddere uerecundu~. Su~t qui praecipia~t ut puer co~pressis natibus ue~tris flatu~ retin at. Atq ciuile non est, du~ urbanus uideri studes, morbu~ accercere. Si licet sedere, solus id faciat: Sin minus, iuxta  etustissimum prouerbium: 

Tusci crepitum dissimulet. Alioqui quur no~ eade~ opera praecipiu~t ne aluu~ deijciant, quu~ remorar  flatu~ periculo sius sit, q aluu~ stringere. Deductis genubus sedere, aut di uaricatis tibijs distortisue stare T asonu~ est. Sedenti co[...]ant genua, stanti pedes, aut certe modice diduca~tur. Quida~  oc gestu sede~t, ut altera~ tibia~ altero genu~ suspenda~t, no~nulli stant d cussatim co~, positis tibijs, quoru~ alt rum est anxioru~, alteru~ in ptoru~  Dextero  edei~ leuu~ femur i~ ecto sedere priscoru~ regum mos est, sed im{pro}batus. Apud Italos quida~ honoris gra ia ped ~ alterum altero premu~t, uni{que} propemodu~ insistu~t tibiae [...]coniaru~ ritu, qd an pue  os deceat nescio. Itidem in flectèdis genibus aliud apud alios decet dedecetue. Quida~ utru~{que} pariter iuflectunt, 

id{que} rursus alij recto corpore, alij nonni il incuruato. Su~t qui hoc ceu muli bre rati, sinu iter erecto corpore primu~ dextru~ incurua~t genu, mox sinistru~, qd apd Brita~nos in ado esce~tibus laudi datur. Galli modulato corporis circu~actu dextru~ du~taxat in flectu~t, In his in q us uarietas nihil habet cum honesto pugna~s, liberu~ erit uel uerna culis uti moribus, uel alienis obsecu~dare, qua~do sunt quos magis capia~t peregrina. Incessus nec fractus sit, nec praeceps, quoru~ alteru~ est mollium, alteru~ furio soru~, nec uacillans. Nam inepta~ in incessu sub claudicatione~ Suiceris militibus relinquamus & ijs qui magnu~ orname~tum ducu~t, in pileo gestare plumas, Tamets  uidemus Episcopos  oc gestu sibi placere. Sede~te~ {per}edibus ludere stultoru~ est, 

que~admodu~ & manibus gesticulari parum integrae me~ i  indicium est. 

DE CVL V.
In summa dictu~ est de corpore, nu~c de cultu paucis, e  quod uestis quoda~modo corporis corpus est, & ex hac quo{que} liceat habitu~ animi co~ijcere. Quanq hic certus praescribi modus non potest, e  quod non omniu~ per est, uel fortuna, uel dignitas, nec apud omnes eade~ decora su~t, aut indecora, postremo nec omnibus seculis eade~ place~t displicentue. Vnde quemadmodu~ in alijs multis, ita hic quo{que} no~nihil tribuendu~ est,  uxta prouerbium, [undefined span non-Latin alphabet], at{que} etia~ [undefined span non-Latin alphabet], id est, legi, & regioni, & tempori, cui seruire iubent sapie~tes. Est tamen in hisce uarietatibu , qd per se s[...]  onestum, 

aut secus, uelut illa quae nullu~ habe~t usu~, cui paratur uestis. Prolixas trahere caudas in foeminis ridetur, in uiris improbatur. An Cardinales & episcopos deceat, alijs aestimandu~ relinquo. Mulctitia nu~quam no~ probro da ta sunt tu~ uiris tu~ foeminis, qua~doquide~ hic est alter uestis usus, ut ea tegat q impudice ostendu~tur oculis hominu~. Olim habebatur parum uirile discinctu~ esse, nu~c ide~ nemini uicio uertitur, quod indusijs, subuculis, et caligis repertis tega~tur pude~da, etia~  i diffluat tunica. Alioqui uestis breuior q ut inclinanti  egat partes quibus, debetur bonos, nus q no~ inhonesta est Dissecare ueste~ amentiu~ est, picturatis ac uersicoloribus uti, morionu~ est ac simiorum. Ergo pro modo facultatum ac dignitatis, pro{que} regione 

et more adsit cultui mundicies, nec sordibus notabilis, necluxu~, nec lasoiuia~ aut fastu~ prae se ferens. Neglectior cultus decet adolesce~tes, sed citra immu~diciam. Indecore qda interularu~ ac tunicaru~ ora  aspergine lotij pingu~t. Sinu~ brachialia{que} indecoro tectorio incrustant, no~ gypso, sed nariu~ & oris pituita. Sunt qbus uestis in alteru~ la tus defluit, alijs i~ tergu~ ad re nes us{que}, nec desunt qbus hoc uid atur elegans. Vt  otum corporis habitu~ & mundu~, & compositu~ esse decet, ita decet illu~ corpori co~gruere. Si quid  lega~tioris cultus de dere pare~tes, nec teipsu~ re lexis oculis co~templere, h[...] gaudio gestias, alijs{que} o tentes, nam alteru~ simiarum eft, alteru~ pauonu~, mire~tur alij:  u  e bene cultum esse nescias  Quo maior est fortuna, 

 oc est amabilior modestia. Tenuioribus in co~ditionis so latiu~ concedendu~ est, ut moderate sibi placea~ . At diues oste~ ans splendore~ amictus, alijs suam exprobrat miseriam, sibi{que} conflat inuidiam. 


DE MORIBVS in templo.
Quoties fores templi praeteris, nudato caput, ac modice flexis genibus, & ad sacra uerso uultu, Christu~ diuos{que} salutato. Ide~ & alias faciendu~, slue in urbe, siue in agris, quoties occurrit imago crucis. Per aede~ sacra~ ne tra~sieris, nisi simili religione saltem breui precatiuncula Chris[...]~ appelles, id{que} retecto capite, & utro{que} genu slexo  Cu~ sacra peraguntur, totum corporis habitu~ ad religione~ decet componere. Cogita illic praesentem Christum cum innumeris angeloru~ milibus. 

 t si qui regem homine~ alloquuturus circu~sta~te proceru~ corona, nec caput aperiat, nec gen   lectat, non [...]~ pro rustico, sed pro insono  aberet[...] ab oi~bus: quale est illic  pertu~ habere caput, erecta genua, ubi ad est rex ille regu~ immortalis, & immortalitatis largitor, ubi uenerabundi circu~stant aetherei spiritus? Nec refert, sleos non  ides, uident illi te, n c minus certu~ est illos adesse, q si uide res eos oculis corporeis. Certius enim cernunt oculi fidei q oculi carnis. Indecentius  tiam est quod quida~ in templis obambulant, & Peripa[...]cicos agunt. Atqui deambulationibus porticus & fora conueniunt, non templa, quae sacris concionibus, mysterijs, ac deprecatio~i dicata su~ . At co~cionante~ spectent oculi, huc attentae sint aures, 

 uc inhiet animus omni cum reuere~tia, quasi non homine~  udias, sed deu~ per os hominis tibi loquente~. Quu~ recitatur Euangeliu~, assurge, & si potes ausculta religiose. Quum in symbolo cani ur, & homo factus est, in genua {pro}cu~be, uel hoc pacto te submitte~s in illius honore~, qui semet pro tua salute, quu~ esset supra omnes coelos demisit in terras, quu~ esset deus, dignatus est homo fieri, ut te faceret deu~. Dum peragu~tur mysteria, toto corpore ad religione~ composito, ad altare uersa sit facies, ad Christum animus. Altero genu t rram contingere, erecto altero, cui laeuus i~nitatur cubitus, gestus est impioru~ militu~, q domino Iesu illude~tes dicebant, Au  rex Iudeoru~.  u dimitte u ru~{que}, reliquo etia~ corpore no~  ihil inflexo ad ueneratione~. 

Reliquo te~pore aut legatur aliquid è libello, fiue precularu~, s[...]e doctrinae salutaris, aut mens celeste qdpiam meditetur. Eo tpe nugas abg nire ad aure~ uicini, eoru~ est, q no~ credu~t illic adesse Christu~, huc illuc circumferre uagos oculos, amentiu~ est. Existimate frustra templum adisse, nisi inde melior discesse[...]is purior{que}. 


De conuiuijs.
In co~uiuijs adsit  ilaritas, absit petulantia  non nisi lotus accumbe, sed ante praefectis unguibus ne qd in his haereat sordium, dicaris{que} [undefined span non-Latin alphabet], ide~ sordidus & impendio parcus, uide {pro}uerb. ac prius clam reddito lotio, aut si res ita postulet, exonerata etiam aluo: & si forte~ strictius cinctum esse contingat, aliquantulum relaxare uincula consultum est, 

qd in accubitu paru~ decore fi t. Absterge~s manus, simul abijce qcqd ai~ o aegre est. Na~ i~ co~uiuio nec triste~ esse decet nec co~tristare qu ~q , iussus co~secrare me~sa~, uultu~ ac manus ad religione~ co~poni o, specta~s aut co~uiuij primariu~, aut s  fors adest, imagine~ chri ti, ad nomen Iesu matris{que} uirginis, utrum{que}  lecten; genu. Hoc muneris si cui alteri delegatu~ fuerit, pari religione tu~ auscultato, tu~ respo~deto. Sedis honorem alteri liben er cede, & ad honoratio e~ locu~ inuitatus, comiter excusa: si tamen id crebro s rio{que} iubeat aliqs authoritate praeditus, uerecu~de obte~pera, ne uideare {pro} ciuili praefractus. Accu~bens utra~{que} manum super mensam habe, non coniu~ctim, nec in quadra. Qu dam enim indecore, uel una~,  el ambas  abent in gremio. 

Cubito uel utro{que} uel altero in iti mens e, senio morb ue lassis co~donatur: idem in delicatis quibusda~ aulicis, qui se decere putant quicquid agu~t, dissimulandum est, non imitandu~, interca cauendum, ne proxime accumbe~ti pedibus sis molestus. In  ella uacillare, & nunc huic nunc alteri nati insidere, specie~ habet subinde ue~tris  tatu~ emittentis, aut emittere conatis. Corpus igitur aequo libramine sit erectum. Mantile si datur aut  umero sinistro, aut brachio laeuo imponito. Cu~ honoratioribus accubitu us, capite pexo, pil eu~ relinquito, nisi uel regionis mos diuersu~ suadeat, uel alicuius authoritas praecipiat, cui no~ parère sit indecorum. Apud quasda~ nationes mos est, ut p eri stantes, ad maiora~ me~ a~ capia~t cibu~ extremo loco, 

re ecto capite. Ib  ne puer accedat, nisi iussus, ne haereat us{que} ad co~uiuij  ine~, sed sumpto quod satis est, sublata quadra sua, flexo poplite, salutet conuiuas, praecipue qui inter co~uiuas est caeteris honoratior. A dextris sit poculum et cultellus escarius, rite purgatus: ad laeuam pa[...]s. Panem una uola pressu~, summis digitis refringere, quorunda~ auricoru~ delitias esse sinito, tu cultello seca decenter, non undi{que} reuellens cru tum, aut utrin{que} reseca~s: delicatoru~ hoc est. Panem uete res in omnibus conuiuijs c[...]rem sacra~ religiose tractabant, unde nu~c quo{que} mos relictus est, cu~ forte delapsu~ in humu~, exosculari. Co~uiuium stati~ à poculis auspicari, potoru~ est, qui bibu~t non quod si[...]e~t, sed qd solea~t. Nec ea res solu~ moribus est i~ honesta 

ueru~ etia~ officit corporis ua etudini. Nec statim post su~{per} tam ex iure ofsam bibendu~, multo minus post lactus esu~. Puero saepius q bis, aut ad su~ mum t r, in conuiuio bibere, nec decoru~ est, nec salubre. Semel bibat aliquandiu pastus de secu~do missu, praesertim sicco: dein sub conuiuij finem, id{que} modice sorbendo, non ingurgita~do, nec equoru~ sonitu. Tum [...]nu~, tum ceruis a nihil ominus quam uinu~ inebrians, ut pu roru~ ualetudine~ lae it, ita mores dedecorat. Aqua feruidae co~uenit aetati, aut si non patitur, siu  regionis qualitas, siu  alia quae  ia~ causa, tenui cer[...]sia utitor, aut ui o nec ardenti, & aqua diluto. Alioqui m ro gaudent s haec sequuntur praemia: d ntes rubiginosi, g nae defluentes, oculi luscios , mentis stupor, 

breuiter seniu~ ante senecta~. Antequam bibas, praemande cibu~: nec labra admou as poculo, nisi prius mantili aut  inteolo abstersa: praesertim s  quis suu~ poculum tibi porrigit, aut ubi de co~mum bibitur poculo. Inter bibendu~ intueri, illiberal   st, quemadmodu~ & ciconiarum exe~plo ceruice~ in tergum r flectere, ne quid herea i~ imo cyat o, parum est liberale. Saluta~te~ poculo resalutet comiter, & admotis labris cyatho paululum libans bibere si [...]mulet: hoc ciui[...] nugoni sa is erit. Qui si rusticus urgeat, polliceatur se tum responsurum, quum adol uer t. Quidam ubi uix bene co~sederit, mox manus in epulas conijciunt. Id luporum est, aut eorum, qui de chytropode carnes nondum immolatas deuorant, iuxta prouerbium. 

Primus  ibum appositu~ ne at tingito, non tantu~ ob id quod arguit auidu~, sed quod inter dum cu~ periculo co~iunctum est, du~ qui feruidu~ inexploratu~ recipit in os, aut expuere cogitur, aut si deglutiat adur re guld, utroque ridiculus aeque ac miser. Aliquantisper morandu~, ut puer assuescat affectui temperare. Quo co~silio Socrates ne senex quidem unquam de primo cratere bibere sustinuit. Si cum maioribus accumbit puer, postremus, n c id nisi  ui atus manu~ admoueat patine. Digitos in iuscule~ta immergere agrestiu~ est, sed cu[...]tello fuscinaue tollat quod uult: nec id ex toto eligat disco, qd sole~t liguritores, sed quod forte ante ipsu~ iacet sumat, quod uel ex Homero discere licet, apud que~ creb r est hic uersiculus: 

[undefined span non-Latin alphabet], Id quo{que} si fuerit insigniter elegans, alteri cedat, & quod proximu~ est accipiat. Vt igitur in tempera~tis est in oe~s patinae plagas manu~ mittere, ita paeru~ decoru~, patina~ inuertere, quo ueniant ad te lautiora. Si quis alius cibum  orrexerit elegantiore~, praefatus excusatiunculam recipiat, sed resecta  ibi portiuncula, reliquu~ offe at ei qui porrexerat, aut proxime asside~ti co~municet. Quod digitis excipi non potest, quadra excipiendu~ est. Si quis e placenta, uel artocrea porrexerit aliquid cocleari, aut quadra excipe, aut cocleare porrectu~ accipe, & inuerso in quadram cibo, cocleare reddito. Si liquidius est quod datur gusta~du~, sumito, & cocleare reddito, sed ad mantile extersu~. 

Digitos unctos uel ore praelingere, uel ad tunicam aex ergere, pariter in ciuile est: id mappa potius aut mantili faciendu~. Integros bolos subito deglutire, ciconiaru~ est, ac balatronu~. Si qd ab alio fuerit resectum, inciuile est manu~ quadr ue po rigere, prius q ille structor offerat, ne uidea e precipere qd alteri paratu~ e at  Q od por igitur, aut tri us digitis, aut porrecta quadra excipie~ ~  Si qd offertur no~ co~gruit tuo stomacho, caue ne dixeris illud Comici Clitip onis. No~ possu~ pater, sed blande agito gratias. Est enim hoc urbanissimu~ recusandi genus. Si prestat inuitator, uerecunde dicito, aut non co~uenire tibi, aut te nihil amplius requirere. Discenda est  primis statim annis seca~di ratio, no~ sup titiosa, qd quida~ faciu~t, 

 ed ciuilis & co~moda. Aliter enim insciditur armus, aliter coxa, aliter c ruix, aliter cratis, aliter capus, aliter phasianus, aliter p rdix, aliter anas, quadere singulatim praecipere, ut prolixu~ sit, ita nec operae preciu~. Illud i~ uniuersu~ tradi po~t. Apitiorum esse omni ex parte, qdqd palato bla~ itur, abradere. Abs te semesca alteri porrigere, paru~ hon sti moris est. Pane~ praerosu~ iteru~ in ius immerge re rusticanu~ est. Sicut & cibu~ mansu~ faucibus eximere, & in quadra~ reponere i~ elega~s est. Na~ si qd forte suptu~ est qd deglutiri no~ expedit,  la~ auersus aliquo proijciat. Cibu~ ambesu~ aut ossa semel i~ quadra~ seposita repetere, uicio datur. Ossa aut si qd simile reliquu~ est, ne sub me~sa~ ab  eceris pauime~tu~ co~spurca~s,  ec in me~sae str gula~ proijce, 

nec in patina~ repone, sed in quadrae angulu~ sepone, aut in discu~ q apud no~ nullos reliquijs excipie~dis apponitur. Canibus alienis de me~sa pro rigere cibu~, ineptiae tribuitur, ineptius est illo  in conuiuio co~trectare. Qui putamen di gitoru~ unguibus aut pollice repurgare ridiculu~ est: idem inserta lingua facere magis etiam ridiculu~, cultello id sit decentius. Ossa de~tibus arrod re caninum est, cultello purgare ciuile. Tres digiti sa lino impressi, uulgari  oco dicitur agrestiu~ insignia. Cul tello sumendu~ est salis quantu~ satis est. Si longius abest saliuu~, porrecta quadra petendum est. Quadram au~t patinam cui saccarum aut aliud suaue quiddam adhesit, lingua lambere, feliu~ est non hominum. Carnem prius minutim in quadra dissecet, 

mox addito pane  imul aliqua~diu mandat, priusquam  raijciat in stomacu~. Id non solu~ ad bonos mo es, uerum etia~ ad bonam ualetudinem pertinet. Quida~ deuora~t uerius quam edunt, non aliter qua~ mox, ut aiu~t, abducendi in carcerem. Latronu~ est ea tuburcinatio. Quida~ ta~tum simul in os ingeru~t, ut utrin{que} ceu folles tumea~t buccae, alij mande~do diductu labiorum sonitu~ edunt procoru~ in morem. No~nulli uora~di studio, spirant etiam naribus, quasi praefocandi. Ore pleno uel bibere, uel loqui, nec honestu~ est, nec tutu~. Vicissitudo fabularum interuallis dirimat perpetuu~ esum. Quidam citra intermissionem edunt bibuntue, non quod esuriant sitiantue, sed quod alioqui gestus moderari non possunt, nis  aut scabant caput, 

 ut sca pant dentes, aut ge ticule~ter manibus, aut ludät cultello, aut tussie~t, aut screent, aut expua~t. Ea res à ru tico pudore profecta, nonnullam insaniae specie~ habet. Auscultandis alioru~ sermonibus fallendu~ est hoc tedij, si no~ datur opportunitas loquendi. Inciuile est, cogitabundu~ in mensa accumbere. Quosdam aute~ uideas adeo stupentes, ut nec audiant qd ab alijs dicatur, nec se co~me ere sentiant: & si nominatim appelles, uelu  è somno excitati uidea~tur, Adeo totus animus est in patinis. In rbanu~ e t ocul s circu~actis [...]seruare quid quisque comedat, nec decet in que~quam conuiuarum diuitus intentos  abere oculos: inurbanius e[...]am transuersim hirquis intueri, qui in codem accumbunt latere: inurbanissimum, 

retorto intergum capite co~templari, quid rerum geratur in altera mensa. Effutire si quid liberius inter pocula dictum factumue sit, nulli decoru~ est, nedum puero. Puer cum natu maioribus accumbens nunquam loquatur, nisi aut coga  necessitas, aut abs quopiam inuitetur. Lepide dictis modice arrideat: obcoene dictis ne quando arrideat, sed nec frontem contrahat si praecellit dignitate qui dixit, sed ita uultus habitu~ temperet, ut aut non audisse, aut certe non intellexissi uideatur. Mulieres ornat silentium, sed magis pueritiam. Quidam responde~t, pr usquam orationem finierit qui compellat, ita saepe  it, ut aliena respondens sit risui, det{que} ueteri locum prouerbio [undefined span non-Latin alphabet], id  st, falces petebam, 

alius non intelligens negabat se habere scaphas, respondens quod nihil ad rem atti eret. Vide prouerbi. Docet  oc Rex ille sapientissimus, stultitiae tribuens, respo~dere priusq audias: non audit autem, qui non intellexit. Sin  inus intellexit perco~tante~, paulisp r obticescat, donec  lle quod dixit sponte repe at. Id si no~ facit, sed respo~sum urget, bla~de uenia~ praefatus puer, oret ut quod dixe rat, dicat denuo. Intellecta perco~tatione, paululu~ interponat morae, deinde tum pau  is respondeat, tum iucunde. In co~uiuio nihil effutiendu~, quod offuscet hilaritatem. Absentiu~ famam ibi laedere, plac lu~ est. Nec cuiqua~ illic suus refricandus est dolor. Vituperare quod appositum e t, inciuilitati datur, & in[...]atum est conuiuatori. 

 i de tuo praebetur conuiuiu~, ut excusare tenuitate~ apparatus urbanum, ita laudare aut co~memorare qua~ti constiterint, insuaue profecto condimentu~ est accumbentibus. Deni{que} si quid à quoq in co~uiuio fit rusticius per imperitia~, ciuiliter dissimulandu~ potius q irridendu~. Decet compotatione~ libertas. Turpe est, sub dium, ut ait Flaccus, rapere, si quid cui super coenam excidit incogita~tius  Quod ibi fit diciturue, uino inscribendu~, ne audias [undefined span non-Latin alphabet] (id est, odi memore~ co~potore~. Vide prouerbi.) Si co~uiuiu~ erit q pro puerili aetate {pro}lixius, & ad luxu~ tendere uidebitur, simulat{que} senseris naturae factum satis, aut  la~, aut uenia~ precatus, te subducito. Qui pueri em aetate~ adigu~t ad inedia~,  ea quide~ sente~tia insaniu~t, 

ne{que} multo minus ij q pueros  mmodico cibo diffarciunt. Nam ut illud debilitat teneri corpus cult uiriculos, ita hoc  nim  u m obruit. Moderatio tame~ statim disce~da est. Citra plena~ saturita e~ r siciendu~ est puerile corpus, magis{que} crebro q copiose. Quidam se saturos nesciu~t, nisi dum ita distentus est uentriculus, ut in periculu~ ueniant, ne diru~patur, aut ne per uomitu~ reijciat onus. Od runt liberos q illos et amnu~ teneros coenis in multam noctem productis perpetuo sinu~t ass[...]ere. Ergo si surgendu~  rit à prolixiore co~uiuio, quadra~  ua~ cu~ reliquij  tollito, ac salutato qui uidetur inter co~ui uas honoratissimus mox &  lijs s mul, discedito, sed mox redditurus, ne uideare lusus aut alterius parum honestae rei gratia, te subduxisse. 

Reuersus, ministrato s  qd opus erit, aut reuere~ter mensae assistito, si quis quid iubeat expectans. Si quid apponis, aut submoues, uide ne cui uestem iure perfundas. Candelam emuncturus, prius illa~  me~sa tollito, quod{que} emunctu~ est, protinus aut haren e immergito, aut solea proterito, ne quid ingrati nidoris offendat nares. Si quid porrigis, infundisue, leua id  a[...]as caueto. Iussus agere gratias, compone gestus, parat ~ te significans donec s[...]e~tibus conuiuis, dicendi tempus ad fuerit. Interim uultus ad co~uiuio praesidente~ reuerent r uersus sit & constanter. 


De congressibus.
Si quis occurrerit i~ [...]a, uel senio uenera~dus, uel religio~e reuere~dus, uel dignitate grauis, uel a ioq dignus honore, 

meminer t puer de u a decedere, reuerenter aperire caput, nonnihil etia~ flexis poplitibus. Ne uero si cogitet, quid mihi cu~ ignoto, quid cu~ nihil unq bene de me merito? Non hic honos tribuitur homini, no~ meritis, sed deo. Sic deus iussit per Solomone~, qui iussis assurgere cano, si per Paulu~ q presbyteris duplicatu~ honore~ precipit exhibere, in summa, omnibus praestare honore~ qbus debetur honos, co~plectens etia~ ethnicu~ magistratu~: & si  urca, quod absit, nobis imperet, peccaturi  imus, si honore~ magistratui debitum illi negemus. De pare~tibus interim nihil dico, qbus secundu~ deu~ primus debetur honos. Nec minor praeceptoribus, q mentes hoi~m quoda~modo du~ formant, genera~t. I  & inter aequales il  ud Pauli locu~ habere debet, 

honore inuice~ praeuenientes. Qui pare~ aut inferiore~ praeuenit, no~ ideo  it ipse minor, sed ciuilior, & ob id honoratior. Cu~ maioribus reuerenter loquendu~ & paucis, cu~ aequalibus ama~ter & comiter. Inter loquendu~ pileu~ laeua tencat, dextra leuiter admota umbelico, aut quod dece~tius habetur, pileu~ utra{que} manu iuncta suspensum, pol icibus emine~tibus, tegat pubis locu~. Libru~ aut galerum sub axilla tenere rusticius habetur. Pudor ad sit, sed qui decoret, non q reddat atto itu~. Oculi spectent eum cui loqueris, sed placidi simplices{que}, nihil procax improbu~ue pre se ferentes. Oculos in terra~ deijcere, quod faciunt catoblepae, male conscientiae suspitione~ habet. Transuers m tueri, uidetur auersantis. Vultu~ huc illuc  oluere, 

leuitatis argumentu~ est. Indecoru~ est interim uultum in uarios mutare habitus, ut nu~c corrugetur nasus, nu~c co~trabatur frons, nunc attollatur superciliu~ nu~c distorqueantur labra, nu~c diducatur os, nu~c prematur, haec ai~um arguu~t Proteisimile~. Indecoru~ & illud, concusso capite iactare coma~, sine causa tussire screare, que~ admodu~ & manu scabere caput, scalpere aureis, emu~gere nasu~, demul cere faciem, qd est u luti pudore~ abstergenti , suffricare occipilu~, humeros adducere, qd in no~nullis uidemus [...]alis. Rotato capite negare, aut reducto accersere, & ne per sequar oi~a, gestibus ae  n tibus loqui, ut uiru~ interdum deccat, pueru~ minus dicet. Illiberale est iactare brachia gesticulari digitis, uacillare pedibus, breuiter non lingua, 

 ed toto corpore loq, qd turturu~ esse fertur, aut motacillaru~, nec multu~ abhorre~s à picaru~ moribu . Vox sit mollis ac sedata, no~ clamosa, qd est agricolaru~, nec ta~ pressa, ut ad aures eius cuiloqueris no~ {per}ueniat. Sermo sit non praeceps, & me~te~ praecurre~s, sed lentus & explanatus. Hoc etia~ naturalè batarismu~, aut haesitantia~, si no~ in totu~ tollit, certe magna exparte mitigat, quu~ praecipitatus sermo mul is uitiu~ co~ciliet, qd no~ dederat natura. Inter colloque~du~ subi~de titulu~  onorificu~ eius que~ appellas repetere ciuilitatis est. Patris ac matris uocabulo nihil honorifice~tius, nihil dul lus. Fratris sororisue no e, nihil amabilius. Si te fugiunt tituli peculiares, oe~s cruditi su~t tibi, praeceptores obserua~di, oe~s sacerdotes, ac monachi, reuerendi patres, 

omnes aequales, fratres & a mici, breuiter o ~s ignoti dn~i, ignote dn~ae. Ex ore pueri turpiter auditur iusiurandu~, siue iocus sit, siue res seria. Quid enim turp us eo more, quo apd nationes quasda~ ad tertiu~ quod{que} uerbu~ deierant etia~ puellae, {per} pane~, per uinu~, per candela~, {per} quid no~? Obscoenis dictis, nec lingua~ praebeat ingenus puer, nec aures acco~modet. Deni{que} quicqd in honeste nudatur oculis hoi~m indece~ter ingeritur auribus. Sires exigat, ut aliquod me~, bru~ pudendu~ nominetur, circu~ tione u recu~da re~ notet. Rursus si quid inciderit, qd auditori nausea~ ciere possit, u lut si quis narret uomitu~, aut latrina~, aut oletu~, praefetur honore~ auribus. Si quid refellendum erit, caue dicat: haud uera praedicas, praeserti~  i loquatur gra~diori natu, 

sed praefatus pace~, dicat: m bi secus narratu~ est a tali. Puer ingenuus cum nemine co~tentione~ suscipiat, ne cum aequalibus quidem, sed cedat potius uictoria~, si res adiurgiu~ ueniat, aut arbitru~ prouocet. Ne cui se praeferat, ne sua iactet, ne cuiusq i stitutu~ reprehendat, aut ullius nationis ingenium mores ue  uggillet, ne qd arcani creditu~ euulget, ne nouos spargat rumores, ne cuius obtrectet famae, ne cui probro det uitiu~ natura insitu~. Id enim non solu~ co~tumeliosu~ est & inhumanu~, sed etiam stultu~. Veluti si quis luscu~ appellet luscu~, aut loripede~ loripede~, aut strabu~ strabu~, aut nothu~ nothu~. His rationibus f et, ut sine inuidia laude~ inueniat, & amicos paret. Interpellare loquente~ anteq fabulam absoluerit, inurbanum est. 

Cu~ nemine s multate~ suscipiat: comitate~ exhibeat oi~bus {per} paucos tame~ interiore~ familiaritate~ recipiat, eos{que} cu~ de lectu. Ne cui tame~ credat qd tacitu~ uelit. Ridiculum enim est, ab alio silentij fide~ expectare, qua~ ipse tibi non praestes. Nullus au~t est adeo linguae contine~tis, ut no~  abeat alique~, in que~ trans u~dat arcanu~. Tutissimu~ au~t est nihil admittere, cuius te pudeat si proferatur. Alienaru~ r rum ne fueris curiosus, & si qd forte co~sp xeris, audieris u  fac quod scis nescias. Literas tibi non oblatas limis intueri, paru~ ciuile est. Si  ors te praesente scriniu~ suu~ aperit aliqs , subducito te. Na~ inurbanum est inspicere: contrectare aliqd in rbanius. Item si senseris inter aliquos secretius oriri colloquium, submoue te dissimulanter, 

& in huiusmodi colloquium ne  emet ingeras no~ accitus. 


DE LVSV.
In lusibus liberalibus adsi  alacritas, absit puicacia rixarum parens, absit dolus, ac mendaciu~. Na~ ab his rudime~tis prosicitur ad maiores in urias. Pulchrius uincit q c dit co~tentioni, q qui palmam obtinet. Arbitris ne reclamita. Si cu~ impitoribus certame~ est, possis{que} sem{per} uincere, no~nunq te uinci patere, quo ludus sit alacrior. Si cum inferioribus luditur, ibi te superiore~ esse nescias. Animi causa ludendu~ est non lucri gratia. Aiu~t pueroru~ indole~ nusq magis apparere, q inlu su. Si cui ad dolos, ad me~daciu~, ad rixa~, ad uioletia~, ad arrogantiam {pro}pensius ingenium, hic emicat naturae uicium. Proinde puer ingenuus 

non minus in ludo, q in conuiuio sui s milis sit. 


De cubiculo.
In cubiculo laudatur sile~ iu~ & uerecu~dia. Certe clamor & garrulitas indecora est, multo magis in lecto. Siue cu~ exuis te, siue cu~ surgis, memor uerecundiae: caue ne quid nudes alioru~ oculis, qd mos & natura tectu~ esse uoluit. Si cu~ sodali lectum habeas co~mune~, quietus iaceto, ne{que} corporis iactatione, uel t ipsu~ nudes, uel sodali detractis palijs si  molestus. Priusq reclines corpus in ceruical, fronte~ & pectus signa crucis imaginae, breui precatiu~cula temet Christo co~mendans. Ide~ facito quum mane primu~ temet  rigis, à precatiuncula die~ auspicans: Non  ni~ potes ab omine feliciore. Simul ac exoneraueris aluu~, 

ne quid agas, nisi prius lota facie manibus{que}, & ore proluto. Quibus contingit bene nasci, his turpe est generi suo non respo~dere moribus. Quos fortuna uoluit esse plebeios, humiles, aut etiam rurestres, his impe~sius etiam adnitendu~ est, ut qd sors inuidit, moru~ elega~tia pense~t. Nemo sibi pare~tes, aut patriam eligere potest: at ingenium, mores{que} sibi quis{que} potest fingere. Colophonis uice adda~ praecepciu~cula~, quae mi i uidetur propemodu~ primo digna loco. Maxima ciuilitatis pars est quu~ nusq delin quas, aliorum delictis facile ignoscere: nec ideo sodalem minus habere charu~, si quos habet mores inconditior s. Su~t enim qui moru~ ruditate~, alijs co~pense~t dotibus. N {que} haec ita praecipiu~tur, quasi sine his nemo bonus esse possit. 

Qoud s  sodalis per inscitia~ peccet, in eo sanè qd alicuius uidetur momenti, solu~ ac  la~de monere ciuilitatis est. 
Hoc quicquid est muneris  ili chariss. uniuerso pueroru~ sodalitio per te donatu~ esse uolui, quo statim hoc co~giario, simul & co~militonu~ tuorum animos tibi co~cilies, & illis liberaliu~ artiu~, ac moru~ studia co~mendes. Praeclaram indole~tuam Iesu benignitas seruare dignetur, seper{que} in melius proue ere. Datu~ apud  riburg. Brisgoiae, Me~se Mar. An. M.D.XXX.

FINIS.

¶Thus endeth this lytell booke of good maner : Imprinted at London in the Flete strete / at the sygne of the Sonne / by wynkynde worde. The yere of our lorde god .M.CCCCC.xxxii. the .x. daye of Septe~bre.